Pozamiejska ludność Ziemi Gostynińskiej w XVI wieku

Historycy szacują, że w XVI wieku na terenie Ziemi Gostynińskiej było 287 miejscowości zamieszkiwanych przez nieco powyżej 30 tysięcy osób. Do celów produkcji rolnej wykorzystywano ziemie o łącznym areale około 2050 łanów (1 łan = 1 włóka = 30 morgów). Liczba ta nie obejmuje ziem folwarcznych, dla których brakuje danych. Podstawę utrzymania gospodarstw chłopskich stanowiło 1947 włók kmiecych. Ówcześni chłopi uprawiali ziemię nie tylko swoją, ale również folwarczną – na zasadzie pańszczyzny, czyli darmowej pracy wykonywanej własnymi narzędziami. Do zagrodowej szlachty należały 103 łany.

Adolf Pawiński w V tomie swojej książki „Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym opisana” podaje, że wsie Ziemi Gostynińskiej zamieszkiwane były nie tylko przez chłopstwo, ale również przez 581 zagrodników i komorników (zagrodnikami nazywano wówczas włościan posiadających dom z ogrodem i grunt pod uprawę o obszarze nie większym niż ćwierć łana, a komornikami – chłopów, którzy nie posiadali własnej ziemi i zabudowań, mieszkających zazwyczaj u innych chłopów, utrzymujących się z pracy najemnej we dworze lub u zamożniejszych chłopów) oraz 514 rzemieślników. W tej ostatniej grupie było: 222 karczmarzy, 119 młynarzy, 104 przekupniów, 43 rybitwów (sprzedawców ryb) oraz 26 gorzelanych.

Powiat gostyniński należał do części Mazowsza najmniej zamieszkiwanych (obok powiatu czerskiego) przez szlachtę zagrodową, do której należało (w całości lub w części) 40 osad.

Przedstawiciele szlachty zagrodowej sami uprawiali swe ziemie, stylem życia niewiele różniąc się od chłopstwa. Podstawową różnicą była wyrazista świadomość przynależności do uprzywilejowanego stanu szlacheckiego. 

Brzozów, Gnojno, Luszyn i Stępowo były zamożnymi wsiami szlacheckimi, a Baby, Podczachy, Reszki i Wieszczyce pozostawały w rękach szlachty zagrodowej i cząstkowej. Na terenie Ziemi Gostynińskiej znajdowały się również wsie kościelne (należały do arcybiskupstwa gnieźnieńskiego, biskupstwa płockiego, biskupstwa poznańskiego, kapituły płockiej i klasztoru płockich norbertanek) oraz wsi królewskie (np. Kozice, Rataje, Mysłownia, Lucień, Strzelce, Skrzany, Niedrzewie, Niedrzaków, Rozłazów).

Za tydzień o tym, jak uprawiano rolę w XVI w.