Prawa miejskie dla Gostynina

Książę Siemowit III Trojdenowic zmarł 16 czerwca 1381 roku i nie zdołał dokończyć lokacji Gostynina. Z „Dziejów Gostynina i Ziemi Gostynińskiej” dowiadujemy się, że zajął się tym jego syn i następca Siemowit IV, który 8 marca 1382 roku (na początku swoich rządów) nadał prawa miejskie na podstawie prawa chełmińskiego osadzie wyznaczonej na 50 włókach w pobliżu zamku. Przywilej został wystawiony na zamku w Gostyninie w obecności ówczesnego starosty gostynińskiego Szczepana i licznych urzędników. Określił podstawy gospodarcze miasta, zawierał prawa i regulował świadczenia mieszczan na rzecz władzy książęcej. Książę zwolnił mieszkańców od płacenia cła, zobowiązał do uiszczania podatków naliczanych od uzyskanych dochodów. Nadał miastu przywilej posiadania wagi, miarę do piwa i korzec. Miasto otrzymało własną pieczęć z herbem.

Przedstawicielem fundatora został wójt, a organem sądowniczym była ława miejska. Wójt otrzymał od księcia Siemowita dwie włóki wolne w Gostyninie oraz trzy włóki w Kozicach, łącząc wójtostwo w mieście i sąsiedniej wsi książęcej. Miał prawo do trzeciej części dochodów z targowego oraz do trzeciej części kar sądowych. Wójtostwo zostało nabyte za 100 kop groszy praskich. Wójt był zobowiązany do służby wojskowej.

Siemowit IV ustalił książęcy czynsz od każdego warsztatu rzemieślniczego, kramu kupieckiego i siedliska w wysokości 1 grosza, płatne 11 listopada, czyli w dniu świętego Marcina (był to podstawowy termin płatności wszelkich świadczeń, po zakończeniu zbiorów i spieniężeniu nadwyżek). Książę zastrzegł sobie połowę czynszu z łaźni miejskiej i postrzygalni sukna, drugą przekazując miastu, które otrzymało także całkowity dochód z wagi miejskiej oraz wzorcowych miar objętości: kłody piwa oraz korca zbóż. Gostynińscy mieszczanie otrzymali zwolnienie od ceł w obrębie księstwa.

Elżbieta Szubska-Bieroń w rozprawie „Rozwój przestrzenny Gostynina od średniowiecza do 1945 roku” podkreśla, że poza własnością proboszcza i pól mieszczan na obszar miejski składały się również dobra wójta z Kozic, który jako zasadźca zajmował się organizacją miasta i werbowaniem pierwszych osadników do Gostynina. Siedliska w tworzonym mieście nabywali mieszkańcy dawnego podgrodzia oraz zamożni kmiecie z pobliskich wsi. Zasiedlanie Gostynina nastąpiło w oparciu o emigrację wewnętrzną okolicznych mieszkańców, którzy poszukiwali lepszych warunków życia. Do miasta nie napływał żaden obcy element etniczny. Zachętą do zamieszkania w mieście i rozpoczęcia działalności rzemieślniczej lub kupieckiej było zwolnienie na kilka lat ze świadczeń na rzecz skarbu książęcego i z dziesięciny na rzecz Kościoła.

Gostynin spełniał wszystkie funkcje średniowiecznej osady: gospodarcze (zwłaszcza handlowe na rynku), związane ze sprawowaniem władzy i wymiarem sprawiedliwości, mieszkalne, sakralne i reprezentacyjne. Miasto stało się ośrodkiem dynamizującym życie gospodarcze Ziemi Gostynińskiej, a w przyszłości miało przyczynić się do wzrostu zamożności jej mieszkańców.

Za tydzień o tym, jak Siemowit IV omal królem Polski nie został.