Miasta Ziemi Gostynińskiej po przyłączeniu do Korony

Najstarsze miasta Ziemi Gostynińskiej to Gostynin i Gąbin. W XIV wieku prawa miejskie otrzymał Osmolin. W niektórych spisach poborowych z drugiej połowy XVI wieku jako miasto wymieniane są również Trębki.

W 1564 roku przeprowadzona została lustracja, z której wynikało, że powierzchnia Gostynina sięgała 50 włók chełmińskich, co przekładało się na ok. 895 hektarów. Zdecydowana większość, bo aż 46,5 włóki należało do gostynińskich mieszczan. Dwie włóki znajdowały się w posiadaniu wójta, jedna do miejskiego szpitala, a pół do proboszcza miejscowej parafii.

Na terenie Gostynina znajdowało się wówczas 256 domów. Przyjmuje się, że jeden dom w owych czasach zamieszkiwało średnio sześć osób, co daje łącznie 1536 mieszkańców. Jeżeli doda się do tego mieszkańców zamku i związanych z nim obiektów, plebanii, miejskiego szpitala i wójtostwa, można przyjąć że Gostynin miał w 1564 roku około 1,6 tysiąca mieszkańców.

Na mocy przywileju lokacyjnego Gąbin otrzymał 61,5 włóki (ok. 1100 ha) ziem ornych, z czego 6 włók należało do wójtostwa, 3 włóki do proboszcza, a 2 włóki do istniejącego w obrębie miasta folwarku szlacheckiego. Gąbin miał w 1564 roku aż 354 domy i ponad 2,1 tys. mieszkańców.

Zdecydowanie najskromniejszy był stan posiadania mieszkańców Osmolina, którzy do swego użytku mieli tylko 44 włóki (niecałe 790 ha). Dwie włóki należały do wójta. Ludność Osmolina pozbawiona była – w odróżnieniu od mieszczan z Gostynina i Gąbina – prawa do korzystania z pastwisk i miejskich lasów, które nie występowały w obrębie najmłodszego i najmniejszego z miast Ziemi Gostynińskiej.

Zakłada się, że z ćwierci włóki można było wyżywić rodzinę, w skład której wchodziło 4–5 osób. Oznacza to, że można było zapewnić sobie zaledwie 1/3 potrzebnych produktów, resztę zaś należało dokupić. Głównym źródłem utrzymania były w tej sytuacji zajęcia pozarolnicze: rzemiosło, przetwórstwo, handel, usługi i praca najemna, o których więcej napiszemy za tydzień.