Antykoncepcja - jak wybrać odpowiednią metodę?

Tabletki antykoncepcyjne to nie jedyny sposób, aby zabezpieczyć się przed ciążą. Na rynku dostępnych jest wiele opcji, w tym między innymi metody mechaniczne (inaczej barierowe), chemiczne czy też sposoby naturalne. Jakie są ich zalety i wady? Czym się kierować przy wyborze najlepszej metody antykoncepcji? Odpowiadamy na te pytania.

Tabletki antykoncepcyjne to nie jedyny sposób ochrony przed ciążą

Tabletki antykoncepcyjne to jedna z wielu dostępnych na rynku metod antykoncepcji. Pary, które chcą się zabezpieczyć przed ciążą, mogą skorzystać również z innych metod hormonalnych, metod mechanicznych (barierowych) lub chemicznych, sposobów naturalnych, a także, w sytuacjach podbramkowych - antykoncepcji awaryjnej. 

Antykoncepcja - metody hormonalne

Antykoncepcja hormonalna polega na dostarczeniu organizmowi takich syntetycznych hormonów, które swoim działaniem uniemożliwiają zapłodnienie komórki jajowej [1]. Mogą one: zmieniać wyściółkę macicy, wpływać na śluz szyjkowy tak, aby utrudniać plemnikom dotarcie do komórki jajowej, a także hamować owulację lub jej całkowicie zapobiegać [2]. 

Wśród najpopularniejszych rodzajów antykoncepcji hormonalnej wymienia się [1, 2]: 

• tabletki antykoncepcyjne - pigułki mogą zawierać estrogen i progestagen lub sam progestagen. Przyjmuje się je w cyklach trwających po 21 dni, z 7-dniową przerwą; 

• plastry antykoncepcyjne - plastry wydzielające hormony stosuje się podobnie do tabletek antykoncepcyjnych, z tym że nakleja się je na skórę;

• zastrzyki antykoncepcyjne - ten rodzaj antykoncepcji hormonalnej długoterminowej stosuje się raz na 3 miesiące; 

• wkładki domaciczne hormonalne - wkładka uwalniająca progestagen pozwala na długoterminową i odwracalną antykoncepcję. Jej działanie zapobiegające ciąży utrzymuje się nawet do 3-5 lat.

Antykoncepcja - metody mechaniczne

Antykoncepcja mechaniczna polega na fizycznym blokowaniu dostępu plemników do komórki jajowej [1, 2]. Wśród jej metod wymienia się [1, 2]: 

• kapturki dopochwowe, czyli osłonki wielokrotnego użytku, umieszczane w pochwie przed stosunkiem seksualnym;

• prezerwatywy, czyli osłonki jednorazowego użytku, zakładane na prącie przed stosunkiem;

• wkładki domaciczne miedziane, czyli niehormonalne wkładki, które po umieszczeniu w pochwie uwalniają toksyczne dla plemników jony miedzi.

Antykoncepcja - metody chemiczne

Metody chemiczne antykoncepcji polegają na stosowaniu dopochwowo przed stosunkiem środków, które niszczą plemniki lub upośledzają ich ruchliwość [2]. Globulki, kremy, żele i pianki o działaniu plemnikobójczym można łączyć z niektórymi metodami antykoncepcji, np. kapturkiem dopochwowym. 

Naturalne sposoby antykoncepcji

Metody naturalne antykoncepcji opierają się przede wszystkim na obserwacji cyklu menstruacyjnego kobiety i unikaniu stosunku bez zabezpieczenia w dni płodne [1, 2]. Aby określić, czy kobieta ma dni płodne, można dodatkowo badać śluz szyjkowy oraz wykonywać pomiar temperatury ciała. Do naturalnych metod antykoncepcji zalicza się także stosunek przerywany, czyli wycofanie prącia z pochwy przed ejakulacją.

Antykoncepcja awaryjna

Antykoncepcję awaryjną stosuje się, w przeciwieństwie do wyżej wymienionych metod antykoncepcji jednorazowo, po odbytym stosunku płciowym bez zabezpieczenia [2]. Do metod antykoncepcji awaryjnej zalicza się tabletka “dzień po”, którą należy przyjąć najpóźniej do 3-5 dni po stosunku bez zabezpieczenia. Tabletki "dzień po" mogą zawierać jedną z dwóch substancji aktywnych, lewonorgestrel albo octan uliprystalu. Czas, kiedy należy najpóźniej zażyć pigułkę oraz jak wysoka jest jej skuteczność w zapobieganiu ciąży, zależą od rodzaju substancji aktywnej. 

Tabletki antykoncepcyjne, prezerwatywy czy kalendarzyk małżeński? Czym się kierować przy wyborze antykoncepcji?

Wyboru odpowiedniej metody antykoncepcji warto dokonać nie tylko razem ze stałym partnerem, ale także po konsultacji z lekarzem. Specjalista ginekolog przedstawi w rzeczowy sposób czynniki, które warto rozważyć przy podejmowaniu tej decyzji. Doradzi także, w jaki sposób uchronić się przed ewentualnymi skutkami ubocznymi i powikłaniami niektórych metod antykoncepcji. 

Przed sięgnięciem po tabletki antykoncepcyjne, wkładkę domaciczną, prezerwatywy czy też antykoncepcję awaryjną, wskazana jest rzetelna analiza zalet i wad tych metod, przede wszystkim związanych ze skutecznością oraz bezpieczeństwem. Przykładowo [1-5, 7]: 

• kalendarzyk małżeński ma niską skuteczność, zależną od regularności cyklu oraz umiejętności dokładnej obserwacji cyklu menstruacyjnego i objawów płodności;

• prezerwatywy są skuteczne w około 85-98% przypadków, ich zaletą jest ochrona przed chorobami przenoszonymi drogą płciową, natomiast wadą możliwość pęknięcia się lub zsunięcia, co skutkuje obniżoną skutecznością; 

• stosunek przerywany ma bardzo niską skuteczność i wymaga dużej samokontroli, metoda ta nie chroni także w żaden sposób przed chorobami przenoszonymi drogą płciową;

• tabletki antykoncepcyjne cechują się wysoką skutecznością (rzędu około 99%), ale tylko wtedy, gdy są przyjmowane regularnie i o tej samej porze. Wśród ich wad należy wymienić możliwe skutki uboczne (np. nieregularne krwawienia lub przyrost masy ciała) oraz zwiększone ryzyko epizodów zakrzepowo-zatorowych;

• z antykoncepcji awaryjnej należy korzystać wyłączne w sytuacjach awaryjnych, np. kiedy doszło do pęknięcia prezerwatywy podczas stosunku. Wśród możliwych skutków ubocznych wymienia się: nudności i wymioty, niewielkie nieregularne krwawienia z pochwy oraz zmęczenie, natomiast badania naukowe nie wykazały opóźnień w powrocie do płodności czy też zaburzeń płodności po zastosowaniu tabletek “dzień po”.

Tabletki antykoncepcyjne, prezerwatywy i inne metody antykoncepcji - niektóre osoby mogą mieć przeciwwskazania do ich stosowania

Dobierając odpowiednią metodę antykoncepcji należy wziąć pod uwagę ewentualne przeciwwskazania. Przykładowo [3, 4, 6]: 

• przeciwwskazaniem do stosowania prezerwatyw wykonanych z lateksu jest alergia na ten materiał;

• tabletki antykoncepcyjne nie są wskazane u kobiet z historią udaru, zakrzepicy, zawału serca lub zaawansowanego nadciśnienia tętniczego, są one także przeciwwskazane u kobiet z poważnymi schorzeniami wątroby lub rozpoznanymi nowotworami hormonozależnymii; 

• wkładki domaciczne zawierające hormony są przeciwwskazane między innymi u kobiet z: nowotworami zależnymi od hormonów, schorzeniami wątroby, a także tych, u których stwierdzono nieprawidłowe krwawienie maciczne o nieznanej przyczynie; 

• w przypadku alergii na substancje plemnikobójcze nie należy stosować kapturków dopochwowych, które wymagają użycia tego typu preparatów.

Źródła: 

1. Bansode, O.M., Sarao, M.S., Cooper, D.B. (2023). Contraception. [online] PubMed. Available at: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK536949 [Dostęp: 12.08.2024 r.]

2. Teal, S., Edelman, A. (2021). Contraception Selection, Effectiveness, and Adverse Effects: A Review. JAMA 326(24): 2507–2518.

3. NHS (2022). Condoms. [online] Available at: https://www.nhsinform.scot/healthy-living/contraception/condoms [Dostęp: 12.08.2024 r.]

4. Cooper, D.B., Mahdy, H., Patel, P. (2022). Oral Contraceptive Pills. [online] PubMed. Available at: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK430882 [Dostęp: 12.08.2024 r.]

5. Cleveland Clinic (2023). Birth Control Pill: Types, Side Effects & Effectiveness. [online]. Available at: https://my.clevelandclinic.org/health/treatments/3977-birth-control-the-pill [Dostęp: 12.08.2024 r.]

6. Lanzola, E.L., Ketvertis, K. (2023). Intrauterine Device. [online] PubMed. Available at: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK557403 [Dostęp: 12.08.2024 r.]

7. World Health Organization: WHO (2021). Emergency contraception. [online] Who.int. Available at: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/emergency-contraception [Dostęp: 12.08.2024 r.]