Sok, a fruktoza – czy jest się czego bać?

Wyniki ostatnich badań nie wykazują związku pomiędzy spożywaniem fruktozy i otyłością lub chorobami metabolicznymi. Badania sugerują wręcz, że umiarkowane ilości fruktozy (< 50 g dziennie) mogą pomagać w obniżaniu poziomu glukozy we krwi[1], poziomu HbA1c (wskaźnik kontroli stężenia glukozy we krwi)[2], rozkurczowego ciśnienia krwi[3] oraz ryzyka wystąpienia cukrzycy typu 2.[4] – mówi dr Agnieszka Kozioł-Kozakowska, Dietetyk, Adiunkt w Klinice Pediatrii, Gastroenterologii i Żywienia UJ Collegium Medicum.

[1] Wiebe N i in. (2011) A systematic review on the effect of sweeteners on glycemic response and clinically relevant outcomes. BMC Med 9: 123.
[2] Livesey G & Taylor R (2008) Fructose consumption and consequences for glycation, plasma triacylglycerol, and body weight: meta-analyses and meta-regression models of intervention studies. Am J Clin Nutr 88: 1419-37
[3] Ha V i in. (2012) Effect of fructose on blood pressure: a systematic review and meta-analysis of controlled feeding trials. Hypertension 59: 787-795.
[4] Livesey G (2009). Fructose ingestion: dose-dependent responses in health research. J Nutr 139: 1246S-1252S.

Spożycie fruktozy a ryzyko wstąpienia cukrzycy typu 2

Jak dowodzi kilka systematycznych przeglądów i metaanaliz, nie istnieje żaden statystyczny związek pomiędzy spożywaniem fruktozy i ryzykiem wystąpienia cukrzycy typu 2[5], ani pomiędzy spożywaniem 100% soku owocowego i ryzykiem wystąpienia cukrzycy typu 2[6]. Regularne spożywanie soku owocowego nie skutkuje pogorszoną kontrolą glikemii, ani też obniżoną wrażliwością na insulinę[7]. Nie zaobserwowano także żadnych istotnych zmian w stężeniu glukozy i insuliny na czczo w przypadku randomizowanych badań kontrolowanych, w ramach których spożywano co najmniej 400 ml 100% soku owocowego dziennie[8]. Prawdopodobne jest, że umiarkowane spożywanie fruktozy poprawia tolerancję glukozy poprzez modyfikowanie wrażliwości na insulinę.[9]

[5] Tsalis CS i in. (2017) Relation of total sugars, fructose and sucrose with incident type 2 diabetes: a systematic review and meta-analysis of prospective cohort studies. CMAJ 189: E711-E720
[6] Xi B i in. (2014) Intake of fruit juice and incidence of type 2 diabetes: a systematic review and meta-analysis. PLoS One 9: e93471.
[7] Murphy MM i in. (2017) 100% Fruit juice and measures of glucose control and insulin sensitivity: a systematic review and meta-analysis of randomised controlled trials. J Nutr Sci 6: e59 (15 stron).
[8] Wang B i in. (2014) Effect of fruit juice on glucose control and insulin sensitivity in adults: a meta- analysis of 12 randomized controlled trials. PLoS One 9: e95323.
[9] Livesey G (2009). Fructose ingestion: dose-dependent responses in health research. J Nutr 139: 1246S-1252S.

Fruktoza a masa ciała

Badania dotyczące wpływu fruktozy na skład ciała nie wykazały żadnych spójnych dowodów na występowanie szkodliwych efektów w sytuacji, w której uczestnicy badań utrzymują prawidłowy bilans energetyczny, a fruktoza pochodzi z naturalnych źródeł, takich jak owoce lub 100% sok owocowy. Wręcz przeciwnie – umiarkowane ilości fruktozy wiążą się z obniżonym ryzykiem wystąpienia nadwagi[10], a wpływ fruktozy i glukozy jest taki sam jak w przypadku nadmiernego spożycia, co sugeruje, że większe znaczenie w tym przypadku ma nadmierna liczba kalorii niż rodzaj spożywanego cukru.[11]

[10] Ibidem.
[11] Macdonald IA (2016) A review of recent evidence relating to sugars, insulin resistance and diabetes. Eur J Nutr 55 (Suppl 2): S17–S23.

W tym względzie systematyczny przegląd[12] dotyczył 31 badań izokalorycznych (637 uczestników) i 10 badań hiperkalorycznych (119 uczestników), w których spożycie fruktozy wahało się średnio pomiędzy 69 g (17% energii) w badaniach izokalorycznych, a 182 g dziennie (38% energii) w badaniach hiperkalorycznych. Nawet w przypadku tak dużego spożycia w badaniach izokalorycznych, fruktoza nie miała istotnego ogólnego wpływu na masę ciała (-0,14 kg) ani u osób o prawidłowej wadze, ani też u osób chorujących na cukrzycę. Co ciekawe, odnotowano spadek masy ciała w pięciu badaniach, w których udział brały osoby z nadwagą i otyłe (-0,55 kg; P=0,04). Jednak w badaniach hiperkalorycznych masa ciała wzrosła (+0,53 kg; P < 0,001), co doprowadziło autorów badań do wniosku, że taki skutek może być spowodowany raczej przez dodatkowe kalorie, niż przez samą fruktozę.

[12] Sievenpiper JL i in. (2012) Effect of fructose on body weight in controlled feeding trials. Ann Intern Med 156: 291-304.

Co więcej, jak mówi dr hab. inż. Dariusz Włodarek – dietetyk i żywieniowiec, kierownik Zakładu Dietetyki Wydziału Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie: Fruktoza może być częścią diety o obniżonej energetyczności, gdyż w takich dietach bardziej liczy się ogólne spożycie energii niż poszczególnych węglowodanów.  

W jednym z badań interwencyjnych 131 pacjentów zostało podzielonych na dwie grupy i stosowało dwie różne diety o obniżonej energetyczności, aby sprawdzić ich wpływ na spadek masy ciała i występowanie zespołu metabolicznego. Pierwsza dieta była uboga w produkty zawierające fruktozę (< 20 g/dzień), natomiast druga uwzględniała od 50 do 70 g fruktozy pochodzącej z zamienników owoców. Po sześciu tygodniach zaobserwowano większy spadek masy ciała w przypadku diety opartej na umiarkowanej ilości produktów zawierających fruktozę w porównaniu z dietą o niskim poziomie fruktozy (odpowiednio 4,2 kg oraz 2,8 kg; P = 0,0016)[13].

[13] Madero M i in. (2011) The effect of two energy-restricted diets, a low-fructose diet versus a moderate natural fructose diet, on weight loss and metabolic syndrome parameters: a randomized controlled trial. Metabolism 60: 1551-9.

W najnowszym badaniu interwencyjnym[14] osoby stosujące dietę niskokaloryczną zostały podzielone na dwie grupy tak, aby uwzględnić w diecie wodę albo 750 ml 100% soku pomarańczowego dziennie. Pomimo dodatkowego spożycia energii w postaci cukrów pochodzących z owoców, które zawierają znaczącą ilość fruktozy, spadek masy ciała w okresie 8 tygodni był porównywalny w przypadku obu diet, zaobserwowano także znaczącą poprawę w zakresie zaburzeń metabolicznych po zastosowaniu diety uwzględniającej sok pomarańczowy. – dodaje dr hab. inż. Dariusz Włodarek.

Anna Zawistowska