Stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawie sytuacji w KOZZD w Gostyninie

Po odbyciu kary pozbawienia wolności nie wychodzą one zatem na wolność, a są umieszczane w KOZZD. Powinno to dotyczyć jednak wyłącznie osób, które stwarzają bardzo wysokie zagrożenie dla społeczeństwa ze względu na zaburzenia psychiczne takie jak zaburzenia osobowości, zaburzenia preferencji seksualnych lub upośledzenie umysłowe. Tak się jednak nie dzieje.

• W KOZZD przebywają osoby chorujące psychicznie, choć Ośrodek nie jest zakładem psychiatrycznym. Umieszczane są również osoby na podstawie przepisów o zabezpieczeniu cywilnym, mimo że Sąd Najwyższy podkreślił niedopuszczalność takiej formy pozbawienia wolności. Aktualnie, po 7 latach funkcjonowania Ośrodka, przebywa w nim już 91 osób, mimo że przepisy przewidują tylko 60 miejsc. Pacjenci nie mają godnych warunków życia. Nie ma też możliwości prowadzenia wobec nich terapii.
• Mając na uwadze taką sytuację Ośrodka, Dyrektor KOZZD, w styczniu 2021 r. przede wszystkim dbając o bezpieczeństwo pacjentów i osób tam pracujących, odmówił przyjęcia kolejnej osoby skierowanej na podstawie przepisów o zabezpieczeniu cywilnym.
• Rzecznik Praw Obywatelskich kilkukrotnie wizytował to miejsce izolacji postpenalnej i stale monitoruje jego funkcjonowanie. Systematycznie rozpoznaje skargi pacjentów Ośrodka. W oparciu o tę aktywność RPO potwierdza, że aktualne warunki bytowe mogą zostać uznane za naruszające przepisy Konstytucji RP oraz art. 3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (zakaz nieludzkiego i poniżającego traktowania) i art. 8 tej Konwencji (prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego). Wiele spraw sądowych o zadośćuczynienie za pobyt w takich warunkach toczy się aktualnie w sądzie lub już zakończyło się zasądzeniem zadośćuczynienia.
• Ustawa z 22.11.2013 r. powinna regulować zasady życia w Ośrodku oraz prawa i obowiązki jego mieszkańców. Wówczas nie byłoby wątpliwości jakie mają oni prawa i obowiązki, w szczególności jaki metraż mieszkalny im przysługuje, czy mają prawo wziąć udział w pogrzebie najbliższych i jakie są zasady przygotowania do zwolnienia z Ośrodka. Luki prawne w tych wszystkich aspektach, jak i przeludnienie KOZZD, rodzą konflikty pomiędzy pacjentami, jak i między pacjentami a personelem. Mieszkańcy KOZZD prowadzili już dwa protesty głodowe, zabiegając o zmiany w zasadach ich codziennego życia.
• Rzecznik Praw Obywatelskich wielokrotnie apelował m.in. do Ministra Sprawiedliwości, Ministra Zdrowia, Prezesa Rady Ministrów, o kompleksową nowelizację ustawy. Zakres luk prawnych, jakie zostały dotychczas zidentyfikowane przez przedstawicieli Rzecznika, jest bowiem ogromny (zob. monografia dot. KOZZD).
• Rzecznik Praw Obywatelskich postuluje aby właściwe resorty przystąpiły do wspólnych, pilnych prac:

1. nad kompleksowym znowelizowaniem ustawy z 22.11.2013 r., z uwzględnieniem doświadczeń niemieckich i holenderskich, gdzie tego rodzaju ośrodki funkcjonują z poszanowaniem praw ich mieszkańców;
2. zmierzających do rozwiązania problemów lokalowych Ośrodka w Gostyninie.

Jednocześnie Rzecznik podkreśla, że nigdy nie zabiegał o zlikwidowanie tego rodzaju Ośrodka jakim jest KOZZD. Filozofia działania KOZZD musi jednak ulec zmianie w duchu zasady humanitarnego traktowania i poszanowania praw i wolności obywatelskich.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego dot. ustawy z 22.11.2013 r., stwierdzający zgodność jej przepisów z Konstytucją, jest respektowany przez Rzecznika Praw Obywatelskich. Nie oznacza to jednak, że praktyka stosowania tej ustawy jest konstytucyjna.

rpo.gov.pl