Kazimierz Pacuski w swej książce „Możnowładztwo i rycerstwo ziemi gostynińskiej w XIV i XV wieku. Studium z dziejów osadnictwa i elity władzy na Mazowszu średniowiecznym” opisuje dokument z 1380 roku, w którym Siemowit III potwierdził plebanowi kościoła parafialnego św. Jakuba w Gostyninie dotychczasowe źródła jego dochodów.
Parafia, która powstała ok. 150 lat wcześniej, miała prawo do trzeciej części opłat pobieranych z gostynińskiej komory celnej oraz do dziesięciny z połowu ryb w książęcych jeziorach Ziemi Gostynińskiej.
W IV tomie „Rocznika Gostynińskiego” Elżbieta Szubska-Bieroń opublikowała rozprawę „Rozwój przestrzenny Gostynina od średniowiecza do 1945 roku”. Dowiadujemy się z niej, że książę Siemowit III w czasie swoich rządów starał się powiększyć domenę książęcą przez lokację nowych miast i wsi. Jako gospodarz Ziemi Gostynińskiej chciał zapewnić lepsze warunki życia mieszkańcom grodu nad jeziorem Kocioł.
Książę postanowił posadowić miasto nieopodal zamku, na terenie, który charakteryzował się znaczną regularnością. Decydującą rolę w posadowieniu miasta odegrała rzeka, która zabezpieczała wodę pitną. Główną oś założenia osady stanowiła dolina Skrwy i przebiegające tu trakty komunikacyjne.
Tworzenie organizmu miejskiego rozpoczęto od trzebieży książęcej Puszczy Gostynińskiej, która znajdowała się między 14 jeziorami: Lucieńskim, Konotopa, Przytomno, Milków, Chojenki Większe i Chojenki Mniejsze, Usianka (jezioro podwójne), Lubaty pierwsze (4 tonie niewodowe) oraz Lubaty drugie, Kobylica, Czarne, Kocioł oraz jezioro (przez niektórych określane jako staw) pod zamkiem gostynińskim (spis jezior podany za Kazimierzem Pacuskim), wsiami: Rataje, Wrząca i Górki, kościelną osadą Dąbrówka oraz osadami szlacheckimi Bieżejewice nad Osetnicą, Rogożewo Wielkie i Małe, a także dobrami Mysłownia, Korzeń i Zdwórz.
Teren pod przyszłe miasto zamknięty był na południu wsią szlachecką Leśniewice, od południowego-wschodu wsią Mniszek, od północy lasami graniczącymi ze szlachecką wsią Lucień oraz dobrami Białe i Gorzewo. Nowe miasto tworzono na obszarze około 50 włók na skrzyżowaniu drogi handlowej z Kujaw w kierunku Rusi i traktu prowadzącego z Płocka do Łęczycy. Ulokowanie miasta przy dwóch ważnych szlakach handlowych miało być gwarantem jego rozwoju.
Prace lokacyjne rozpoczęto od wytyczenia rynku, serca przyszłego miasta, miejsca z przeznaczeniem dla funkcji „ogólnomiejskich” i do roli targowej. Wyznaczono go przy skrzyżowaniu szlaków, na wysokości zamku, po przeciwległej stronie Skrwy. Rynek miał kształt czworoboku wydłużonego w kierunku południkowym, stosownie do biegu Skrwy i głównych traktów komunikacyjnych.
Rynek posiadał cztery ulice wylotowe zgodnie z przebiegającymi przez miasto drogami. Z każdego narożnika rynku wychodziła pod kątem prostym jedna ulica wyprowadzająca ruch miejski.
Przy placu rynkowym wyznaczono pod przyszłą zwartą zabudowę mieszkalną pasmami działki siedliskowe zgrupowane w bloki. Bezpośrednio do pierzei rynku przylegały zabudowania mieszkalne, poza obrębem rynku, znajdowały się budynki gospodarskie i pola uprawne. Gospodarstwa ciągnęły się wąskimi pasami na przestrzeni pomiędzy Osetnicą i Skrwą, obejmując: lasy, bagniste łąki, zarośla i moczary. Po stronie wschodniej rynku istniał znaczny areał rolny, od zachodu ograniczała go rzeka. Obszary uprawne zapewniały mieszczanom egzystencję zbliżoną do warunków wiejskich i były ważnym elementem programu lokacyjnego. Do elementów zaplecza rolniczego należały uposażenia kościelne i wójtowskie.
Osadnicy otrzymywali działki w wieczystą dzierżawę, za własne środki stawiali domy, a na tyłach zabudowania gospodarcze. Płacili księciu czynsz od wielkości działki. W okresie lokacji zabudowa niewiele różniła się od wiejskiej. Domy były drewniane lub gliniane. Tkanka miejska w owym czasie rozciągała się wyłącznie na przestrzeni wokół rynku, wokół którego mieszkali i gromadzili się ludzie.
Za tydzień o tym, dlaczego 8 marca to dla Gostynina niezwykle ważny dzień.
Napisz komentarz
Komentarze