Apelacja w postępowaniu cywilnym – podstawowe informacje

Zgodnie z art. 176 ust. 1 Konstytucji RP postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne. Jeżeli więc strona nie jest zadowolona z rozstrzygnięcia sądu w pierwszej instancji może wnieść od tego orzeczenia apelację. W postępowaniu cywilnym apelację od orzeczenia sądu rejonowego (wyroku lub postanowienia co do istoty sprawy w postępowaniu nieprocesowym) rozpoznaje sąd okręgowy, natomiast od orzeczenia sądu okręgowego orzekającego jako sąd pierwszej instancji – sąd apelacyjny. Rozpoznanie sprawy przez sąd odwoławczy na skutek apelacji prowadzi do wydania prawomocnego rozstrzygnięcia w sprawie, które może być wzruszone tylko w wyjątkowych przypadkach za pomocą nadzwyczajnych środków zaskarżenia. Wniesienie apelacji skutkuje wstrzymaniem uprawomocnienia się orzeczenia.

Apelacja jest podstawowym środkiem odwoławczym. Postępowanie apelacyjne nie cechuje się powtarzaniem całego postępowania przeprowadzonego przed sądem pierwszej instancji – rolą sądu odwoławczego jest bowiem kontrola i ewentualne uzupełnienie sprawy, która została już rozpoznana, w zakresie pozwalającym na ponowną ocenę materiału dowodowego oraz ustalenie zgodności z prawem wydanego rozstrzygnięcia.

Apelację może wnieść każda ze stron postępowania cywilnego jeżeli wydane orzeczenie nie jest zgodne z jej interesem prawnym (tzw. gravamen). W obecnym stanie prawnym nie ma obowiązku wnoszenia apelacji przez adwokata lub radcę prawnego, a więc strona może zrobić to samodzielnie. Jest to jednak skomplikowane pismo i nawet jeśli strona nie korzystała z pomocy profesjonalisty w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji zalecanym jest, aby z takiej pomocy skorzystać.

Zgodnie z art. 369 § 1 k.p.c apelację wnosi się do sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie, w terminie dwóch dwutygodniowym od doręczenia stronie skarżącej orzeczenia z uzasadnieniem. Konieczne zatem jest złożenie wniosku o sporządzenie uzasadnienia w terminie 7 dni od dnia ogłoszenia orzeczenia. Taki wniosek podlega opłacie w kwocie 100 zł. Apelację kieruje się do sądu wyższej instancji za pośrednictwem sądu który wydał zaskarżone rozstrzygnięcie.

Apelację należy odpowiednio opłacić, przy czym kwota 100 zł uiszczona za wniosek o sporządzenie uzasadnienia podlegać będzie zaliczeniu na poczet wniesionej opłaty za apelację. W przypadku nie wniesienia apelacji w terminie lub jej nieopłacenia sąd drugiej instancji odrzuca apelację. Jeśli natomiast apelacja będzie zawierać inne braki formalne strona zostanie wezwana do ich usunięcia pod rygorem odrzucenia apelacji.

Apelacja tak jak każde pismo procesowe musi zawierać następujące informacje (art. 126 k.p.c.):

1. oznaczenie sądu, do którego jest skierowane;
2. imiona i nazwiska lub nazwy stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników;
3. oznaczenie rodzaju pisma;
4. osnowę wniosku lub oświadczenia;
5. w przypadku, gdy jest to konieczne do rozstrzygnięcia co do wniosku lub oświadczenia – wskazanie faktów, na których strona opiera swój wniosek lub oświadczenie, oraz wskazanie dowodu na wykazanie każdego z tych faktów;
6. podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika;
7. wymienienie załączników.

Dodatkowe wymogi, które musi spełniać apelacja zostały określone w art. 368 k.p.c, tj:

1. oznaczenie wyroku, od którego jest wniesiona, ze wskazaniem, czy jest on zaskarżony w całości czy w części;
2. zwięzłe przedstawienie zarzutów;
3. uzasadnienie zarzutów;
4. powołanie, w razie potrzeby, nowych faktów i dowodów;
5. wniosek o zmianę lub o uchylenie wyroku z zaznaczeniem zakresu żądanej zmiany lub uchylenia;
6. w sprawach o prawa majątkowe - oznaczenie wartości przedmiotu zaskarżenia;
7. wniosek o przeprowadzenie rozprawy jeżeli strona nie chce, aby sąd wydał wyrok na posiedzeniu niejawnym bez jej udziału (art. 374 k.p.c).

Zarzuty apelacji w oparciu o które strona wnosi o uchylenie lub zmianę zaskarżonego orzeczenia mogą dotyczyć naruszenia prawa materialnego (czyli przepisu prawa będącego podstawą rozstrzygnięcia), błędu w ustaleniach faktycznych bądź naruszenia przepisów postępowania, w tym nieważności postępowania.

W zarzutach dotyczących ustalenia faktów należy wskazać fakty ustalone przez sąd pierwszej instancji niezgodnie z rzeczywistym stanem rzeczy lub istotne dla rozstrzygnięcia fakty nieustalone przez sąd pierwszej instancji. Powołując nowe fakty lub dowody należy uprawdopodobnić, że ich powołanie w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji nie było możliwe albo potrzeba ich powołania wynikła później. Sąd drugiej instancji może jednak pominąć nowe fakty i dowody, jeśli strona mogła je przytoczyć w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji (art. 381 k.p.c).

Apelację wnosi w tylu egzemplarzach ile jest stron procesu oraz egzemplarzem dla sądu odwoławczego.

Po rozpoznaniu sprawy przed sąd odwoławczy możliwe są następujące rozstrzygnięcia (art. 385 k.p.c, 386 k.p.c):

1. oddalenie apelacji, jeżeli jest bezzasadna;
2. w razie uwzględnienia apelacji - zmiana zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy;
3. w razie stwierdzenia nieważności postępowania – uchylenie zaskarżonego wyroku, zniesienie postępowania w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania;
4. jeżeli pozew ulega odrzuceniu albo zachodzi podstawa do umorzenia postępowania - uchylenie wyroku i odrzucenie pozwu lub umorzenie postępowania;
5. uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

W postępowaniu apelacyjnym nie można rozszerzać żądania pozwu ani występować w nowymi roszczeniami. Jednakże w razie zmiany okoliczności można żądać zamiast pierwotnego przedmiotu sporu jego wartość, a w sprawach o świadczenia powtarzające się można nadto rozszerzyć żądanie pozwu o świadczenie za dalszy okres (art. 383 k.p.c). Przy ponownym wyrokowaniu sąd odwoławczy jest związany zasadą z art. 384 k.p.c. – tj. zakazem uchylenia lub zmiany wyroku na niekorzyść strony wnoszącej apelację chyba, że strona przeciwna również wniosła apelację.

Regułą jest rozpoznawanie apelacji w składzie trzech sędziów na rozprawie (jeżeli strona złoży wniosek o jej przeprowadzenie). Jednakże w postępowaniu uproszczonym sąd orzeka w składzie jednego sędziego. W postępowaniu uproszczonym są rozpoznawane sprawy o świadczenie (głównie o zapłatę), jeżeli wartość przedmiotu sporu nie przekracza 20.000 zł (art. 505¹ k.p.c). Apelację w postępowaniu uproszczonym można oprzeć tylko na podstawie naruszenia prawa materialnego lub przepisów postępowania, jeżeli ich naruszenie mogło mieć wpływ na wynik sprawy (art. 505⁹k.p.c)
Sąd drugiej instancji uzasadnia z urzędu orzeczenie, jednakże gdy apelację oddalono lub zmieniono zaskarżone orzeczenie, uzasadnienie sąd sporządza tylko wówczas, gdy strona zażądała doręczenia jej orzeczenia z uzasadnieniem (art. 387 k.p.c). Uzasadnienie orzeczenia sądu drugiej instancji jest konieczne w przypadku chęci skorzystania z nadzwyczajnego środka zaskarżenia jakim jest skarga kasacyjna do Sądu Najwyższego w Warszawie.

Źródła prawa:

- ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U z 2019, poz. 1460 z późn. zm.).

Adw. Piotr Ogłodziński - autor jest adwokatem prowadzącym kancelarię w Gostyninie.

kancelariaoglodzinski.pl

(Jeżeli masz propozycję na kolejny temat artykułu - napisz: piotroglodzinski@wp.eu)